Doorgangskamp Westerbork. Dit nooit meer!

Inleiding

N-spoor.com is bedoeld als een informatieve site over spoor en modelspoor. De site is zoveel mogelijk bedoeld over positieve thema's en ervaringen.

Buiten de negatieve dingen wanneer er over spoor gepraat wordt zoals vertraging en uitgevallen treinen, bestaat er ook een donkerzwarte zijde aan het spoor.

Spoor is in de eerste plaats bedoeld voor transport van mensen en goederen. Het spoor (en helaas niet alleen in Nederland) is ook veelvuldig gebruikt voor de deportatie (afvoer) van mensen. Mensen zoals u en ik van vlees en bloed.

Laat het duidelijk zijn dat dit in geen geval goed te keuren is, de webmaster van deze site vindt het een belangrijk onderwerp.

Wat de functie van kamp Westerbork was, het doorvoeren van mensen naar veelal vernietigingskampen ten oosten van Nederland, zijn pijnlijke feiten in de geschiedenis.
Deze feiten passen nogmaals niet in de positieve verhalen over spoor, maar mogen nooit vergeten worden.
Wel is het zo dat deze geschiedenis bij een ieder bekend hoort te zijn, zelf zie ik de kennis van deze geschiedenis als een stuk opvoeding en ontwikkeling van de mens. Daarom ook de tweede zin van de titel: Dit nooit meer!

Geschiedenis kamp Westerbork

Aanloop Tweede Wereldoorlog

In de aanloop van de Tweede Wereldoorlog werd in Duitsland duidelijk dat er vooral jacht gemaakt werd op bepaalde groepen mensen. Vooral Joden, Roma en Sinti, maar ook mensen met andere opvattingen, geaardheid en mensen die juist deze groepen mensen probeerde te beschermen.
Veel mensen probeerden aan de Duitsers, en daarmee Duitsland te ontvluchten.

Vanaf januari 1933 kwam Adolf Hitler aan de macht in Duitsland, vanaf die tijd werd het vooral Joden en politiek tegenstanders van Hitler systematisch steeds benauwder gemaakt.
Vooral na de Kristalnacht (9 op 10 november 1938), waarop de echte jacht en aanvallen begonnen tegen vooral de Joodse gemeenschap in Duitsland, kwamen er veel vluchtelingen vanuit Duitsland naar Nederland.

Een week na de Kristalnacht sloot Nederland de grenzen met Duitsland. Dit in de hoop de betrekkingen met Duitsland goed te houden en net als de Eerste Wereldoorlog neutraal te blijven.

Nederland wist weinig raad met deze vluchtelingenstroom vanuit Duitsland, de noodzaak ontstond om een vluchtelingenkamp op te richten.
Bij het Drentse dorp Hooghalen werd een heidegebied dat omringt was door bossen aangewezen om een vluchtelingenkamp op te richten, dit werd het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork, enkele kilometers ten noorden van het dorp Westerbork. (Dit artikel gaat over het kamp Westerbork, buiten Westerbork waren er in Nederland voor de oorlog nog tientallen andere vluchtelingencentra.)

De bouw van kamp Westerbork begon in augustus van 1939.
Op 29 oktober 1939, toen er pas enkele barakken gereed waren, arriveerden de eerste 23 Joodse bewoners.

De nieuwe bewoners van Kamp Westerbork werden meteen aan het werk gezet. De grond op het kamp moest nog verder geegaliseerd (heuvelige heidegrond) en ingericht worden.

In de eerste maanden van het bestaan van kamp Westerbork had het nog niet veel bewoners, het duurde tot februari 1940, vanaf deze tijd steeg de populatie hard.

Er wordt wanneer er over de Tweede Wereldoorlog gesproken wordt, veel over de Duitsers met hun harde aanpak gepraat, dit is zeker waar.
In deze tijd was Nederland nog niet in oorlog, maar de aanpak van de Nederlanders in deze tijd was ook zeker niet zaligmakend.
De Nederlandse regering sprak ook duidelijk over problematiek en veel wat moest gebeuren gebeurde uit naastenliefde en barmhartigheid van individuen.
Er waren weinig voorzieningen in het kamp gerealiseerd door de overheid.

De bewoners van het kamp leefden vooral in angst, vooral angst voor de steeds sterkere dreigingen van buurland Duitsland met haar nazi opvattingen die steeds meer in praktijk gebracht werden alsmede de oprukkende oorlog.
In het kamp zelf groeide ook in die tijd al de beleving van concentratiekamp.

Nederland in oorlog

Nederlands naiviteit omtrent een neutraal land in deze Wereldoorlog werd in 1 klap weggevaagd.

Op 10 mei 1940 werd ook Nederland overvallen door de Blitzkrieg. Al op 15 mei capituleerde Nederland. De Duitse overheersing was in Nederland in 5 dagen een feit.

In de tijd voor de invasie was er wel een evacuatieplan opgesteld voor de bewoners van kamp Westerbork, maar door deze snelle bezetting en vernietiging van belangrijke infrastructuur kon deze evacuatie niet plaatsvinden.
De vluchtpogingen die geprobeerd zijn werden grotendeels de kop ingedrukt. De Nederlandse autoriteiten (voor zover deze nog bestonden) besloten de Joodse vluchtelingen terug te brengen naar het kamp Westerbork.
Zelfs de ondergedoken vluchtelingen werden vaak gevonden en teruggebracht.

Na de terugkeer van de Joden in het kamp werd de discipline verscherpt, zo konden de mensen niet meer in en uitlopen en in plaats van enkele rijksveldwachters die toezicht hielden werd er marechausse ingezet die het kamp bewaakte.

1942, start genocide, vervoer per spoor...

In de winter van 1942 werd onder leiding van Duitsland begonnen met de systematische uitroeing van het Joodse volk in vooral concentratiekampen in Polen.

Per 1 juli 1942 werd de Nederlandse kampleiding ontheven uit haar taak, tot deze tijd had Duitsland zich nog niet 'teveel' bemoeid met de activiteiten in het kamp.

De Sicherheitspolizei en Sicherheitsdienst namen de leiding van het kamp over. Het kamp werd aangewezen als Polizeilliches Judendurchgangslager.

Vanaf 1939 werd door de Nederlanders het toenmalige station Hooghalen heropend, om de stroom vluchtelingen voor kamp Westerbork op te vangen. Het station lag zo'n 5 kilometer van het vluchtelingenkamp. De vluchtelingen legden deze weg over de heide te voet af.
(station Hooghalen is officieel tussen 1870 en 1938 een normaal spoorwegstation geweest)

Vanaf juli 1942 werd het vervoer vanaf station Hooghalen uitgebreid. Er vertrokken vanaf toen ook goederentreinen met Joden naar het oosten richting de vernietigingskampen. Tot november 1942 zijn er vanaf station Hooghalen 32 transporten naar vernietigingskampen geweest.

De Duitsers vonden de deportatie van Joden zo belangrijk dat ze in november 1942 een aparte spoorlijn aanlegde van Hooghalen tot in het doorgangskamp. Door de vele razzia's die er in het land gehouden werden kwamen er door de tijd tienduizenden Joden Westerbork binnen. Na een korte grondige selectie konden de meeste mensen snel door op transport richting oost Europa.

Het spoor kwam via de westelijke poort enkelsporig binnen. Na binnenkomst lag een wissel waardoor er twee sporen lagen. Verder oostwaarts lag weer een wissel zodat het weer enkelsporig werd. Het spoor liep nog een kleine 100 meter door tot de terminus (juk,stootblok) net buiten de oostelijk gelegen poort naast de aardappelschuur.

Het spoor werd op deze manier aangelegd zodat de locomotief die de goederentrein trok kop kon maken. (De locomotief wanneer deze de trein trok, en de andere kant op gereden moest worden, de locomotief weer aan de andere kant plaatsen, zodat achteruit vooruit werd.)

Op de plaats waar het spoor dubbel lag, werden de mensen in de goederentrein gezet. (station)

Er vertrok in deze tijd iedere dinsdag een goederentrein met mensen vanaf Westerbork.
De trein kwam bij Hooghalen op het bestaande spoor. De trein reed noordwaarts via Assen naar Groningen, bij Groningen ging de trein oostwaarts tot Nieuwenschans waarna de trein de Duitse grens passeerde.

De bewoners in het kamp probeerden het zich zo aangenaam mogelijk te maken. Dit was vrij moeilijk door alle omstandigheden waaronder de hygiene en heersende angst de hoofdrol speelde. Kinderen tussen 1 en 15 jaar daarintegen genoten wel dagbesteding en onderwijs.

Tot 1944 waren de bewoners van het kamp hoofdzakelijk Joods.
14 mei 1944 werd de lijst van 'ongewensten' uitgebreid. Alle Roma en Sinti dienden ook opgepakt te worden. Er volgden wederom razzia's in Nederland, deze mensen werden ook gecentreerd in kamp Westerbork.

Al op 19 mei vertrok er een goederentrein van Westerbork met hierin 245 Roma en Sinti met eindbestemming vernietigingskamp Auschwitz.

Op 13 september 1944 was het laatste treintransport richting oosten vanaf Westerbork.

12 april 1945 werd kamp Westerbork bevrijd door de Canadezen.
Het kamp had op dat moment nog 876 gevangenen. Deze konden niet meteen het kamp verlaten door nog heersend gevaar en administratieve redenen.

Na de Tweede Wereldoorlog heeft kamp Westerbork nog diverse functies gehad. De functies waren grotendeels nog die van kamp, maar gelukkig niet meer die van doorgangskamp met een donkerzwarte eindbestemming.

Het originele kamp heeft nog bestaan tot 1971, in dit jaar werd het kamp afgebroken. Wat overbleef was een monument.
Hedendage wordt het kamp als symbool gereconstrueerd. Het kamp is door middel van diverse fiets en looppaden te bereiken.
Ongeveer 2 kilometer ten noordwesten van het kamp is in 1983 een herinneringscentrum geopend.
In dit centrum dat tevens voor de meeste mensen de 'hoofdingang' naar het kamp vormt, kan men veel foto en filmmateriaal bezichtigen. Het kamp kan vanaf hier ook bereikt worden met een pendeldienstbusje.

Slot geschiedenis

Tussen juni 1942 en september 1944 zijn er ruim 107.000 mensen afgevoerd met de trein, de meeste naar vernietigingskampen.

107.000 mensen, die net als de bezetter, u en ik dezelfde kleur bloed hebben.

107.000 mensen werden apart gezet, geselecteerd met als hoofddoel uitroeing.

Uitroeing omdat deze mensen een ander geloof, geaardheid, politieke voorkeur, levensstijl of wrok tegen de bezetter hadden!

Ruim 102.000 van deze 107.000 mensen hebben de oorlog niet overleefd.
Ze zijn omgekomen in gaskamers, voor een vuurpeleton, uitputting, honger of op een andere onmenselijke manier.

Verslag

Aankomst herinneringscentrum en wandeltocht naar kamp

Het is 29 juni 2010. Ik ben met vakantie in Stadskanaal, vooral gekoppeld aan bezoeken aan nog bestaande stations en oude STAR en NOLS spoorlijnen.

In mijn planning heb ik ook een bezoek aan het oude doorgangskamp Westerbork gekoppeld. Niet zozeer voor het spoor dat er lag, wel om te ervaren hoe het vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog is geweest op dit kamp. Ik wilde me enigzins kunnen verplaatsen (wat natuurlijk nooit echt mogelijk is) in de mensen die dit kamp ervaren hebben.

Mijn tocht begon bij het herinneringscentrum Westerbork. Liever had ik de tocht gemaakt vanaf het oude station Hooghalen, hier zijn voor en in het begin van de oorlog veel Joden te voet naar het kamp gegaan.

Vanaf het herinneringcentrum begon aan de ruim 2 kilometer mooi ingerichte route. Ik passeerde schitterende bossen in het heuvelachtige Drentse landschap. Ik probeerde me voor te stellen hoe de 'kampgangers' deze mooie bomen interpreteerde.
Na enkele honderden meters moest ik mijn gedachten al omschakelen. Ik kwam bij een monument voor een grote boom waar een bord bijstond dat dit de eerst geplante boom was voor dit bos, enkele jaren voor de deportatie van mensen vanaf kamp Westerbork. De eerste boom was geplant door Koningin Wilhelmina voor de oorlog, dus voordat zij vluchtte naar Engeland.

Met deze plots gekeerde gedachte liep ik verder richting kamp, dan maar interpreteren hoe de mensen het weer ervoeren. 29 juni 2010 was een vrij zonnige en warme dag, wetend dat deze tocht ook te voet werd gemaakt in de strenge winters in de oorlog.

Al lopend kwam ik ook meer futuristische dingen tegen van de radio observatie her en der verspreid tussen de bomen op stukjes heide. Misschien is dit wel een goede plaats voor deze bij apparaten buiten de 14 grote radio telescopen op het terrein van Westerbork, misschien ook niet.

Het viel mij op dat de tocht (2 tot 3 kilometer) erg lang duurde, normaal loop ik kilometers op een dag, hetzij voor mijn hobby, en anders wel wanneer ik de hond uitlaat. Mijn gedachten schoten van hot naar her. Moest ik nu genieten, somber, verdrietig en/of angstig zijn, ik wist het niet. In ieder geval werd ik er zenuwachtig van.

Hoe dichter ik bij het kamp kwam hoe raarder dat mijn gevoel met me op de loop ging, ik betrapte me erop dat ik ook af en toe een traan in mijn oog had. Na een flauwe bocht in de asfaltweg werden langzaam de contouren zichtbaar van het kamp.

Aankomst op het kamp

Verder richting poort gelopen kwam ik aan de linkerkant van de weg het monument met de 5 zuilen tegen. Iedere zuil stond voor het concentratiekamp waar de mensen naartoe gedeporteerd werden.
Er stond ook op iedere zuil hoeveel mensen er naar het betreffende kamp gedeporteerd werden, belangerijker nog, ook hoeweinig van deze mensen het verblijf in dit kamp overleefden. Even slikken weer.
Een relativerende gedachte rees wel hoe grondig de Duitsers te werk waren gegaan. Deutsche Punklichkeit!

De tocht ging verder langs een soort tentoonstelling over vernietigingskamp Auschwitz, het werd erg heet onder mijn voeten.
Inmiddels stond ik vlak bij de westelijke toegangspoort van Westerbork die herbouwt was. Links van me staat het huis van de kampcommandant die naar alle waarschijnlijkheid wel genoeg hygiene en gemakken tijdens zijn verblijf hier ervoer. Ik merkte dus bij mezelf enige boosheid en mijn intolerantie voor ongelijkheid en onrechtvaardigheid speelde op.

Met een brok in mijn keel betrat ik het terrein voorbij de prikkeldraad afrastering.
Meteen viel mij het veel aanwezige vingerhoedskruid op dat deze plek bezit. Zou dat tussen 1939 en 1945 ook zo geweest zijn? Waarschijnlijk niet.

Rechtdoor gelopen kwam ik vrijwel direct bij de dwarsliggers van het dubbelspoor dat hier in de oorlog liep, mijn gedachten waren direct 'heb ik wel de goede hobby gekozen?'. Natuurlijk heb ik wel de goede hobby gekozen, maar met geheel andere doeleinden dan waarvoor het spoor hier was aangelegd.

Het terrein van Westerbork zag er vreemd uit met alle begroeiingen die het toen bezat, wetend dat het toen anders was, heel anders.
Er liggen veel vlakke verhogingen op het kampterrein. Dit waren de plaatsen waar de barakken en andere gebouwen stonden, dit waren er erg veel. Verder staan er enkele herbouwde en/of teruggeplaatste exemplaren, feit is dat mijn gevoel er geen verschil in maakte of er nu heuvels of barakken staan.

Na flink aangedaan over het terrein te hebben gelopen met al haar stenen, monumenten, radioscopen en herbouwde stukken omheining en wachttorens, besloot ik naar het monument van het doodlopende spoor te gaan. Dit ligt net buiten de oostelijke poort van het kamp.

In goed onderhouden staat trof ik het goed onderhouden monument aan, paralel gelegen aan het geasfalteerde fietspad, enkel gescheiden door een lap gras met enkele bomen. Naast het monument trof ik de intact zijnde aardappelenbunker aan. Meteen weer denkend aan 'hadden de mensen dan wel genoeg te eten, of was dit voor de bewakers?' Na een poosje het monument, de teksten erbij en de aardappelenbunker bestudeerd te hebben, en wanneer ik het op me in laten werken genoeg vond, liep ik over het kampterrein terug. Naar mijn mening liep ik zo'n beetje waar het gehele spoor op Westerbork had gelopen. Ruim 107.000 mensen zijn vooral hier, en op het oude station van Hooghalen gedeporteerd. Gewoon als vuil op een waarschijnlijk veel te vol gepropte goederentrein gezet. Gedeporteerd naar het oosten, waar de vernietigingsfabrieken wel raad met dit 'vuil' wist, bah!

De terugweg, slot

Ik verliet de westelijke poort van het kamp weer, en liet het kamp achter mij.

In plaats van de asfaltweg die ik op de heenweg beliep, ging ik over de wandelroutes door de bossen en langs stukken hei. Ik probeerde de natuur weer op me in te laten dringen zoals ik normaal van haar houd.
Dit lukte aardig tot het herinneringscentrum weer in zicht kwam.

Nu wist ik het zeker. Ik moet gewoon iets doen, ik maak er een artikel van op mijn website.
Dit om ook tussen alle leuke en mooie stukken een stuk realiteit uit een duister verleden te plaatsen.
Het is een tijd die al decenia verleden tijd is. Gelukkig maar.
Wel hoop ik dat het besef bij een ieder bestaat dat we in een vrij land leven.
Een land met een hoge tolerantiegrens, laat deze niet vervagen, leer van het verleden en begrijp de titel van mijn verslag: Dit nooit meer!

Hieronder treft u het fotoalbum dat ik bij dit verslag gemaakt heb.
De foto's van deze pagina en enkele anderen zijn hier vergroot te zien.

Fotoalbum kamp Westerbork

Hieronder staat het fotoalbum van kamp Westerbork anno 2010. Klik op de thumbnail van uw keuze en het fotoalbum opent vanzelf.

Voor meer informatie over o.a. kamp Westerbork kan u kijken op de website van herinneringscentrum Westerbork.

Naar begin van deze pagina